شب های قدر و احیا را پشت سر گذاشتیم؛ شبهایی که حال و هوای دیگری داشت. ردپای شب های قدر را میتوان در بسیاری از آثار هنری از جمله در اشعار دید. در گذشته موسیقی هم از این شب ها بینصیب نبود. نمونه های زیبایی از آواها و موسیقیها وجود دارد که گواه این نصیب است.
گونه های آوازی شب های قدر ، بیشتر نعت و مدح است که نوعی حزن و اندوه را در خود پنهان دارند. آنچه در این شب ها بیشتر خوانده میشود ، ذکر خوانی، نعت خوانی ، منقبت خوانی ، مقتل خوانی ، نیایش خوانی، روضه خوانی ، مرثیه خوانی، مدیحه سرایی، نوحه خوانی ، صلوات خوانی ، ترسه خوانی و قنبرخوانی است. از این میان، ذکرخوانی بیشتر از دیگر گونهها استفاده میشود. ذکرها 2 دسته کوتاه و بلند دارند و گاهی با صدای بلند و رسا همراه یک ساز مثل دف، تنبور، عود، نی، تار، دوتار و گورگه اجرا میشدهاند و هنوز هم در برخی روستاها اجرا میشوند. این ذکرها بدون ساز و با اکسانهای مشخص هم خوانده میشود، اما ساختاری ساده دارند، طوری که اکثرا آن را به صورت دستهجمعی میخوانند. در ذکرهای شب قدر، عموما جمله یا کلمهای تکرار میشود. این تکرار و تسلسل در موسیقی آوازی باعث میشود علاوه بر آرامشی که در درون پدید میآید، شخص را به نوعی حضور که قابل تعریف نیست، برساند. تکرار نام حضرت علی یا نامهای خداوند بخصوص ذکرالله از متداولترین ذکرهای شب قدر است. علاوه بر این ذکرهایی چون یا علی، مولا جانم و یار علی مولام علی بیشتر از هر زمان دیگری بر زبان جاری میشوند. ذکرهای توسل و 12 امام نیز از ذکرهایی است که هنوز هم در محافل احیا خوانده میشود. چه شیعه و چه سنی آن را میخوانند. اما با پیشرفت فناوری و جایگزین شدن وسایل ارتباط جمعی که امروز در هر خانهای پیدا میشود، انگیزه اصلی استفاده از موسیقیها و آوازهای ماه مبارک را که اطلاعرسانی از زمان سحر، افطار، اذان و مواردی دیگر است، کمرنگ کرده است. حالا دیگر بسیاری از نغمهها و آواها جای خود را به رادیو و تلویزیون دادهاند و تنها بخشی از آنها به صورت مراسم آیینی باقی مانده است. نمونههایی از ذکرها و مدح و مرثیههایی که در شب قدر خوانده میشود، از همین دست است. نزدیک شدن به عید خواب روزهدار عبادت است. نفس روزهدار متبرک است. قرآن خواندن ثواب چند برابر دارد. دهانتان را با صلوات معطر کنید. بر محمدص و آلمحمدص صلوات. با گذشتن شبهای قدر به پایان ماه مبارک نزدیک میشویم و مسلمانان روزهدار خود را برای استقبال از عید فطر آماده میکنند. نامشخص بودن دقیق زمان عید در تقویم باعث میشد به ابزاری مثل آواز و صدای ساز برای نوید فرارسیدن عید، نیاز بیشتری باشد. آواهای فطر در بسیاری مناطق ایران آوازهای پایان ماه رمضان از شب بیستوهفتم آغاز میشود. مردم همانطور که به پیشواز ماه رمضان رفتهاند، این بار از عید استقبال میکنند. آزاده شهمیرنوری |